Επίκουρος και Δημοκρατία

ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΕΙΑΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ- ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ – ΕΝΑΣ ΠΡΑΚΤΙΚΟΣ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ

Αγαπητοί μου φίλοι καλησπέρα.

Ύστερα από την αναλυτική και εμπεριστατωμένη τοποθέτηση του Μπάμπη Πατζόγλου για τον Επίκουρο και τον Μητρόδωρο, όλοι σχεδόν πληροφορηθήκαμε από πού ξεκίνησε και τι πέτυχε ο Επίκουρος με την  διδασκαλία του από τον 4^ον π.χ. αιώνα μέχρι σήμερα.

Μας έδωσε επιγραμματικά αρκετά στοιχεία για τη δράση και το έργο του μεγάλου φιλόσοφου και πολλοί από μας τον κατατάξαμε κάπου, ανάλογα με την ψυχοσύνθεσή μας.

Για να αντιληφθούμε όμως και να αξιολογήσουμε τη διαχρονική αξία της Επικούρειας Φιλοσοφίας, πρέπει να δούμε τον φιλόσοφο σε ποια εποχή έδρασε, πως ήταν διαμορφωμένο τότε το κλίμα με όλες τις κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες.

 Έτσι θα μιλήσω για τον Επίκουρο κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, η οποία πιστεύω θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε, γιατί ο Επίκ. θεωρείται ένας γνήσιος συνεχιστής της Ιωνικής φιλοσοφίας, ένας υπερασπιστής και νοσταλγός της αληθινής δημοκρατίας με κλήρο και ένας πρακτικός και ωφέλιμος φιλόσοφος διαχρονικά.

Όπως γνωρίζουμε τεράστιες γνώσεις κατείχαν οι Ανατολικοί λαοί, αλλά αυτές δεν ήταν προσβάσιμες στο πλατύ κοινό, στο λαό, γιατί τα πολιτεύματά τους ήταν Μοναρχικά ή Θεοκρατικά και τις γνώσεις αυτές τις κρατούσε για λογαριασμό της μια κλειστή κάστα ανθρώπων, διανοουμένων ή του Ιερατείου για να εξυπηρετούν την πολιτική του άρχοντα δεσπότη.

Πρώτοι οι Έλληνες από την Ιωνία έγιναν μύστες των γνώσεων των Ανατολικών λαών. Είδαν και άκουσαν πολλά, όπως μας λέγει και ο Όμηρος οι περίεργοι και πολυταξιδεμένοι Έλληνες. Αντάλλαξαν γνώσεις και εμπειρία και « ότιπερ άν Έλληνες βαρβάρων παραλάβωσι, κάλλιον τούτο εις τέλος απεργάζονται»,(ότι και να έχουν πάρει οι Έλληνες από τους ξένους  πολύ καλλίτερα αυτό στο τέλος το σχεδιάζουν) μας πληροφορεί ο Πλάτωνας και συμπληρώνει ο Χαρ. Θεοδωρίδης στο βιβλίο του «ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ Η ΑΛΗΘΙΝΗ ΟΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ»: Οι Ίωνες πρόσεξαν τις μαθηματικές γνώσεις των Αιγύπτιων και τις αστρονομικές των Βαβυλώνιων. Έδωσαν όμως σ’ αυτές τον τύπο της ελληνικής, δηλαδή της λογικής επιστήμης. Η λογιστική των Αιγυπτίων, έγινε αριθμητική δηλαδή μελέτη αφηρημένων αριθμών και οι αστρονομικές γνώσεις των Βαβυλώνιων έγιναν επιστήμες της μετεωρολογίας κι αστρονομίας για την πρακτική ωφέλεια της ναυτιλίας και άλλων επαγγελμάτων.

Αυτό βέβαια δεν έγινε όπως αντιλαμβανόμαστε από Θεία Πρόνοια προς τον περιούσιο λαό των Ελλήνων. Οφείλεται πρωτίστως στην αλλαγή των κοινωνικών δομών εργασίας. Η θάλασσα έδωσε την ευκαιρία στους Έλληνες να ταξιδέψουν σε όλη την Μεσόγειο σχεδόν και να ιδρύσουν αποικίες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την ανάπτυξη νέων επαγγελμάτων. Πρώτα οι πόλεις της Ιωνίας – Μίλητος- Έφεσος-Σάμος- Χίος-Κλαζομενές-Κολοφώνας-Φώκαια-Λέσβος, Ρόδος, Λάμψακος  κ.α. ανέπτυξαν το εμπόριο και τη ναυτιλία. Οι άνθρωποι από δούλοι στους αφέντες γαιοκτήμονες έγιναν έμποροι, τεχνίτες, ναυτικοί, δάσκαλοι, γιατροί, χειρώνακτες επαγγελματίες, αοιδοί, ζωγράφοι, καλλιτέχνες. Μια νέα αστική τάξη δημιουργήθηκε, ο δήμος. Αυτή απαιτούσε μερίδιο στη διαχείριση της εξουσίας. Εκεί γεννήθηκε πρώτα η εκκλησία του δήμου, ο δήμος, και η πρώτη λαϊκή απαίτηση για συνδιαχείριση στην εξουσία.

Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν από τους Έλληνες οι πρώτες φιλοσοφικές θεωρίες που δεν ήταν γεννήματα του μυαλού εξαιρετικών προσώπων, αλλά καθορίζονταν πρωτίστως από τις κοινωνικές συνθήκες κάθε εποχής. Η φιλοσοφία μπορούμε να πούμε ότι  είναι πολιτική εκπεφρασμένη σε έννοιες και συλλογισμούς. Περισσότερο ή λιγότερο συνειδητά πλάθεται ο φιλόσοφος μέσα στην κοινωνική πάλη, άλλοτε ζητά να επιδράσει σ’ αυτήν και άλλοτε αφήνει τους άλλους να τον χρησιμοποιήσουν για ορισμένο σκοπό.

Οι πρώτοι Ίωνες φιλόσοφοι  Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης, Ηράκλειτος και με τη σειρά τους Πυθαγόρας, Ξενοφάνης, Παρμενίδης ήταν σημαντικές προσωπικότητες και πήραν ενεργό μέρος στην πολιτική της πατρίδος τους.

Οι Ίωνες φιλόσοφοι ήταν δημοκρατικοί και ένιωθαν αποστολή τους να φωτίσουν τον λαό, να σκορπίσουν τις καταχνιές του μύθου και με τις θετικές και χρήσιμες γνώσεις, με την νατουραλιστική (φυσική) αντίληψη του κόσμου, να τον κάμουν ο ίδιος ο λαός να πάρει στα χέρια του την τύχη του, σε αντίθεση με την Ανατολίτικη πρακτική, όπου οι γνώσεις προοριζόταν για ωφέλεια των ισχυρών.

Η δημοκρατία λειτούργησε και όπως ήταν φυσικό έδωσε χώρο σε όλους τους ανθρώπους να εκφράσουν την εμπειρία τους και τις γνώσεις τους ως και τα θεολογικά τους πιστεύω.

Στα κατοπινά χρόνια του 5 ου π.χ. αιώνα η νίκη πάνω στους  Πέρσες ήταν  νίκη της δημοκρατίας πάνω στην αριστοκρατία και τον ιδεολογικό της κόσμο. Σε υπόδειγμα νέου τύπου πολιτείας υψώνεται η μεγάλη δημοκρατία της Αττικής. Οι ανώτατες αρχές εκτός από εκείνες που απαιτούσαν ειδική κατάρτιση έγιναν προσιτές με τον κλήρο, κάτι ακατανόητο για μας σήμερα.

Μέσα στην μεγάλη δραστηριότητα και το φως των ελεύθερων θεσμών οι Ίωνες φυσικοί άνοιξαν το δρόμο. Ο Πρωταγόρας, Ιππίας, Πρόδικος, Γοργίας (που τους ονομάζουμε σοφιστές) μετατρέπουν ένα ολόκληρο κόσμο από θεοκεντρικό σε ανθρωποκεντρικό. Κριτήριο και μέτρο για όλα είναι ο άνθρωπος. Αυτοί αφαιρούν τον μύθο από τα φυσικά φαινόμενα, ξεγυμνώνουν από το μυστήριο τους ανθρώπινους θεσμούς, θρησκεία, δίκαιο, νόμους, γλώσσα και διατυπώνουν με θάρρος ότι όλα αυτά είναι ανθρώπινα κατασκευάσματα και όχι θεϊκές αποκαλύψεις. Όλα τα πράγματα λέει ο Πρωταγόρας καθορίζονται από τον άνθρωπο. Πραγματική υπόσταση έχουν όσα βλέπει και  όσα πιάνει. Τα λεγόμενα αόρατα, υπερφυσικά και απρόσιτα δεν υπάρχουν. Επέμβαση των θεών αποκλείεται, αφού η ίδια η ύπαρξή τους είναι προβληματική. Ποτέ δεν φανερώθηκαν σε κανέναν και η σύντομη ζωή μας δεν επιτρέπει να εξακριβώσουμε, αν η λεγόμενη δικαιοσύνη τους είναι πραγματική. Ο περίφημος σοφιστής όπως ήταν επόμενο απόκτησε φήμη άθεου « άθεον εκτήσατο δόξαν ».

Στη σελίδα 60 του βιβλίου του ο Χ.Θεοδωρίδης λέει:       

Έτσι ο Έλληνας δημοκρατικός άνθρωπος, άσκιαχτος από τις υπερφυσικές δυνάμεις, γίνεται από θεονόμος ανθρωπονόμος και παίρνει στα χέρια την τύχη του, ρυθμίζει την τεχνική, οικονομική και πολιτική ζωή με πρωτοβουλία δική του. Οι θεσμοί, οι νόμοι, οι έξεις, η γλώσσα, η θρησκεία, είναι δικά του κατασκευάσματα. Την ομιλία του δεν του τη δίδαξε κανένα θεός, τις τέχνες καμιά Αθηνά. Την έννομη κοινωνική ζωή την οργάνωσε ο ίδιος ο άνθρωπος με το φιλότιμο και το αίσθημα του δικαίου (αιδώς και δίκη) που έχει μέσα του. Η αγάπη της δικαιοσύνης το όσιο και ιερό, είναι συγκινήσεις του ανθρώπου ανεξάρτητες από πίστη σε θεό. Οι θεοί κατάντησαν το πολύ διακοσμητικοί, όπως έγινε πολύ πιο συνειδητά στον Επίκουρο. Την θέση τους την πήρε το ανθρώπινο λογικό. Ο άνθρωπος δεν ενεργεί από φόβο κανενός θεού παρά από εσωτερική ανάγκη να είναι ηθικός, επειδή ξέρει πως χωρίς εκείνα τα κοινωνικά αισθήματα τα χωρίς (αιδώς και δίκη) , δεν υπάρχει ούτε κράτος ούτε άτομο.

 Ο Επίκουρος ήταν πραγματικά ένας λαϊκός   ειρηνικός επαναστάτης ή ένας αντιεξουσιαστής απέναντι στην ολιγαρχία και την στρατοκρατία των Σπαρτιατών και μετέπειτα των Μακεδόνων.

Η Ιωνική φυσιοκρατική φιλοσοφία είχε δώσει καρπούς και είχε διαποτίσει σχεδόν όλο τον ελλαδικό χώρο με δημοκρατικά ιδεώδη και πρωτόγνωρες ελευθερίες, αφού άλλαξαν συθέμελα οι μέχρι τότε κοινωνικές δομές.

Αποτέλεσμα η λαϊκή τάξη πριν και μετά τον Επίκουρο να αισθάνεται άβολα με την Σπαρτιατική και Μακεδονική ολιγαρχία και βασιλεία. Απεναντίας οι ολιγαρχικοί κάθε πόλης όπως ήταν φυσικό υποδέχθηκαν τους νέους κατακτητές, συνέπραξαν με αυτούς, καταδιώκοντας κάθε δημοκρατικό στοιχείο.

Μέσα σ’ αυτή την κατάσταση ο Επίκουρος και η φιλοσοφία του, που μάγευε, παρηγορούσε και μοχθούσε να κρατήσει ακμαίο το ηθικό των δημοκρατικών πολιτών, μπήκε στο στόχαστρο.

Ο Πλάτωνας και ο μαθητής του Αριστοτέλης εκφραστές κατά κόρον της ιδεαλιστικής φιλοσοφίας, που με το θρησκευτικό τους παραλήρημα για ένα θεό, μια θεία πρόνοια και άλλες μαθηματικές και αστρολογικές φαντασιοκοπίες μάχονταν να εδραιώσουν και να αναβιώσουν τον μοναρχισμό, την αριστοκρατία και την γαιοκτημοσύνη.

Έβλεπαν ότι είχαν χάσει από την εποχή ακόμα του Σόλωνα και του Κλεισθένη σταδιακά όλα τα προνόμιά τους, αφού τον ουσιαστικό ρόλο στη διαχείριση της εξουσίας τον είχε κερδίσει ο λαός. Αυτό κόστιζε σ’ όσους αναπολούσαν περασμένες δόξες και μεγαλεία και ο Επίκουρος όπως ήταν λογικό αποτελούσε το μίασμα επειδή ήθελε να ανυψώσει το πεσμένο ηθικό των κατατρεγμένων και κτυπημένων από τους εμφύλιους πολέμους, που είχαν κατασπαράξει ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο από τον Π. Πόλεμο μέχρι τους Μακεδόνες.

Σιωπηρός μαχητής εναντίον όλων, όρθωσε το ανάστημά του, παγίωσε την διδασκαλία του με το ήθος και την προσωπικότητά του.Ο λαός τον αγκάλιασε, γιατί έβλεπε μια αλήθεια και μια ελπίδα σ’αυτόν με όσα δίδασκε.

Δέχθηκε τεράστια πολεμική αυτός και οι μετέπειτα συνεχιστές του Κήπου.

Μέσα στα δίσεκτα χρόνια της Μακεδονοκρατίας ο Επίκουρος έκανε πρώτος σ’ όλο τον κόσμο πράξη την αταξική κοινωνία μέσα στον Κήπο.

Απέναντι στους κόλακες και υμνητές της ολιγαρχίας και μακεδονοκρατίας ο Επικ. υπερασπίστηκε τις ιδέες του με τους μαθητές του για 40 χρόνια μέσα στο Κήπο, την εποχή που ο ελληνισμός έδυε και ανέτειλε ο ανατολικός πολιτισμός με πρωτεργάτες σχολάρχες Πέρσες, Σύριους, Εβραίους, Αιγύπτιους, αλλά και Έλληνες υποστηρικτές.

Ο Επίκ. ήταν και θα παραμείνει ο γνησιότερος εκφραστής του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, που κληρονομήσαμε από τους Ίωνες και θα συνεχίσει να καθοδηγεί τον κόσμο και τους Έλληνες όσοι αιώνες και να περάσουν.

Τον Επίκουρο το κατανοεί κανείς άμεσα τόσο στις κύριες δόξες του για τον ανθρώπινο βίο, όσο και για την φυσική εξήγηση του κόσμου, μέσα από τις αισθήσεις: « γελάν άμα δεί και φιλοσοφείν, μήτε αλγείν κατά σώμα, μήτε ταράττεσθαι  κατά ψυχήν»,(πρέπει να αισθανόμαστε ευχάριστα όταν φιλοσοφούμε, χωρίς να κουράζεται το σώμα και χωρίς να ταράζεται η ψυχή) τόνιζε ο φιλόσοφος.

Οι προσεγγίσεις και οι ερμηνείες που έδινε για το αιώνιο πρόβλημα του θανάτου, των θεών, της δημιουργίας του κόσμου και της ελευθερίας του ατόμου σε συνδυασμό με τις βασικές αρχές της Ηθικής ήταν αρκούντως πειστικές. Ο Επικ. καταφέρνει με σταράτο λόγο χωρίς πολλές θεωρητικές αναλύσεις και κομπορρημοσύνες  και μιλά απευθείας στη ψυχή όλων των ανθρώπων κάθε εποχής.

Πιστεύει πως ο άνθρωπος είναι από μόνος του αρκετός να φτιάξει την ευτυχία του. Η συνείδηση του ΕΠΙΚ. ζητεί να παραμερίσει ο άνθρωπος κάθε σάπιο και να φτάσει σε κάτι στέρεο. Ο άνθρωπος για τον Επικ. είναι κάτι μεγάλο και πολύτιμο. Ο Επίκ. δεν επηρεάζεται από μύθους και θεόπνευστες φαντασιώσεις και δεισιδαιμονίες.

Δούλεψε με συνέπεια για να πείσει ότι, η ευτυχία και η μακαριότητα ή το ηδέως ζην αποκτιέται εύκολα με την αταραξία της ψυχής, αρκεί οι πράξεις μας να έχουν σαν σκοπό τον παραμερισμό του πόνου και της ταραχής.

Και ποια είναι αυτά που ταράζουν τον άνθρωπο;

Ο φόβος από τους θεούς, από τα ουράνια φαινόμενα, ο θάνατος, οι φιλοδοξίες, που ξεπερνούν τα φυσικά όρια, αυτά όλα που έχουν ως βάση τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες και την αμάθεια γενικά.

Και με τι τρόπο θα καταπολεμηθούν αυτά; Απαντά. Με τη φιλοσοφία που είναι για όλους και για νέους και για γέρους.

Για τον ΕΠ. η φιλοσοφία υπηρετεί τη ζωή με σκοπό να φέρει ένα πρακτικό άμεσο αποτέλεσμα, την γαλήνη και την ευτυχία « φιλοσοφίαν ενέργειαν είναι λόγοις και διαλογισμοίς τον ευδαίμονα βίον περιποιούσαν». (η φιλοσοφία είναι μια πνευματική ένέργεια με διαλογισμό, που αποσκοπεί στην ευδαιμονία του ανθρώπου). 

Καμία μάθηση δεν είναι αυτοσκοπός εξόν από κείνη που βοηθά την επιστήμη της ευτυχισμένης ζωής και κατέληγε: «η αξία της γνώσης μετριέται από τη χρησιμότητά της για την ευδαιμονία». Τόνιζε δε όταν κανείς είναι νέος να μην αργεί να φιλοσοφεί κι’ όταν φτάσει στα γεράματα να μη λυπάται τον κόπο να φιλοσοφεί, γιατί ποτέ για κανένα δεν είναι νωρίς ή αργά για κείνο που θεραπεύει την υγεία της ψυχής.

Ο μεγάλος Ρωμαίος ποιητής Λουκρήτιος στο de rerum natura- περί φύσεως των πραγμάτων- εξυμνεί τον ΕΠΙΚΟΥΡΟ τον  1^ον αιώνα μ.χ. πως «ένας γραικός, εννοώντας τον Επικ., στάθηκε ολόρθος μπρος στις απειλές θεών και τρόμων από μυστήρια και λέγει παρακάτω πως τους τρόμους και τα σκοτάδια, δεν τα σκορπούν του ήλιου οι αχτίδες κι’ ούτε της μέρας τα φωτεινά βέλη, παρά η έρευνα κι’ ερμηνεία της φύσης»,

Ο Επ. μελέτησε τη Δημοκριτική Ευθυμία που την προσδιόριζε ο Δημόκριτος με παρόμοιες λέξεις όπως: ευεστώ- αρμονίη-συμμετρίη-ευδαιμονίη-αταραξίη-αθαμβίη-αθαυμαστίη-ψυχαγωγίη και για πρώτο όρο της ευδαιμονίας καθόρισε την απραγμοσύνη, να μην μπερδεύεται κανείς δηλαδή με πολλές και ξένες υποθέσεις, ιδιαίτερα δε με την παραζάλη της πολιτικής, η οποία και στις μέρες μας προκαλεί σοβαρά προβλήματα και κλονισμό στην υγεία και στον εγκέφαλο των ανεγκέφαλων.

Μίλησε ακόμη για το δάμασμα του πόνου, για την αλυπία, για « το αλύπως ζην > του Πλάτωνα, για « το τερπνόν εφάμερον διώκων > του Πίνδαρου, για « των πόνων ανάπαυλαι τη γνώμη > του Θουκιδίδη στον επιτάφιο. Γνώριζε καλά την λειτουργία της πόλης των Αθηνών, η οποία φρόντιζε για την αλυπία των πολιτών της μέσα από γιορτές και αργίες, που έφερναν χαρά στους εργαζόμενους, δυνάμωναν και ύψωναν τον πολίτη.

Έτσι ο Επ. συνθέτοντας όλες τις μέχρι τότε απόψεις περί δαμασμού του πόνου, της αλυπίας, της ευχαρίστησης, του ηδέως ζην του σώματος και της  ψυχής, μίλησε πρώτος και καθόρισε την Καταστηματική Ηδονή, που σημαίνει την σταθερή και μόνιμη διάθεση για ευχαρίστηση. Η ηδονή λέει ο Επ. είναι προσαρμοσμένη στη φύση μας, συγγενική και σύμφητη, που την ονομάζει «οικείον», ενώ το άλγος «αλλότριον».

Για την καταστηματική ηδονή και την εν κινήσει ηδονή κατηγόρησαν ασύστολα πολλοί  φιλόσοφοι και ιστορικοί τον Επ., διαστρεβλώνοντας  τελείως όσα εννοούσαν οι Επικούρειοι. Στην Γ΄ Επιστολή από την παράγραφο 127-132 ο Επ. ξεκαθαρίζει και επεξηγεί την κυριαρχία στις επιθυμίες, ενώ στην V δόξα μιλά για την αντινομία της ηδονής και του πόνου καταλήγοντας «Είναι  να λυπάται κανείς τους ανθρώπους, που δεν χαίρονται με όσα έχουν , παρά θρηνούν για όσα δεν έχουν. Ο σοφός που έχει κανονίσει τις επιθυμίες του είναι γερός και ασάλευτος. Άμα έχω νερό και ψωμί μπορώ να παραβγώ τον Δία» έλεγε.

Εδώ παρατηρεί κανείς τα πρώτα σημάδια σκέψης του φιλοσόφου γύρω από τα Κεφάλαια της Αυτάρκειας- Ολιγάρκειας και Αυτονομίας που ανέπτυξε στη συνέχεια μέσα από τις κύριες δόξες περισσότερο.

Εκείνο πάλι το πολυσυζητημένο< λάθε βιώσας»; Εκείνη την νέα πολιτεία μέσα στην παλαιά;, που θα απαρτίζεται από λεπτές και ευγενικές ψυχές και όχι από ανθρώπους κυνηγούς του πλούτου της εξουσίας, της εκμετάλλευσης;

Το λάθε βιώσας ερμηνεύτηκε από τους πολέμιους του Κήπου ως αποχή από όλα και από την πολιτική ακόμα, ενώ απλά σήμαινε «απόφευγε τις μωρές επιδιώξεις», τις πράξεις που προκαλούν αντίδραση, ταράζουν τη γαλήνη και σε κατεβάζουν στο επίπεδο των αφώτιστων και χυδαίων. Τιμές και δόξες σαν αυτές δεν έχουν αξία τόνιζε ο Επ.

Φυσικός φιλόσοφος ο Επ. βρέθηκε απέναντι στους ιδεαλιστές της εποχής του. Γι αυτούς έλεγε ότι κατασκευάζουν νεφελώματα, άγονες συζητήσεις και διαλεχτικά πλάσματα, που έδιναν την εντύπωση υψηλής φιλοσοφίας , ενώ η φιλοσοφία υποστήριζε ο ίδιος πρέπει να πιάνει ζητήματα που έχουν άμεση σχέση με τις ανάγκες της ζωής. Ακριβώς το ίδιο δεν γίνεται  σήμερα με όλους τους δήθεν διανοούμενους σε όλη τη Γη με προκατασκευασμένες και καθοδηγούμενες γνώσεις κατά παραγγελία, όπως  συμβαίνει και με την καθημερινή παγκόσμια ενημέρωση από τα Μ.Μ.Ε; Από τους ιδεαλιστές κατηγορήθηκε για λίγη επιστημοσύνη και στενότητα αντιλήψεων, επειδή όπως ο ίδιος τόνιζε τον ενδιέφεραν τα πρακτικά αποτελέσματα της φιλοσοφίας και όχι οι θεωρητικές αναλύσεις, τις οποίες απόφευγε συστηματικά.

Όπως ο Πλάτωνας έτσι και Επ. δεν συμπαθούσε την Τέχνη, την Μουσική, και την Ποίηση και πρότεινε στους νέους να σκέπτονται περισσότερο.< Την σωστή αξία της μουσικής και της ποίησης την ορίζει η επιστήμη> έλεγε.

Για τα μαθηματικά τόνιζε ότι δεν βοηθούν στην τελείωση αυτής της επιστήμης, που με μια λέξη λέμε σοφία « ως των μαθημάτων μηδέν συνεργούντων προς σοφίας τελείωσιν».

Για την ρητορία και την  αστρολογία είχε ανάλογες με τα παραπάνω αρνητικές κριτικές και έλεγε: «ο σωστός φιλόσοφος δεν δίνει προσοχή στα τεχνάσματα των αστρολόγων, γιατί αυτές οι γνώσεις δεν φέρνουν  την γαλήνη και την ευτυχία, επειδή αυτοί που γνωρίζουν αστρολογία αγνοούν την φύση των άστρων και τις αρχικές αιτίες για την κίνησή τους  και βασανίζονται  από φόβους και δεισιδαιμονίες.

Ο ΕΠ. μίλησε και έγραψε πολλά, για τον Έρωτα, για την Φιλία, το Γάμο, τα Αφροδίσια και την Εγκράτεια. Η Επικούρεια φιλία ήταν η ονομαστότερη κι από την Πυθαγορική και η θεωρία της κρίθηκε από τις γνησιότερες ανθρώπινες κι ανθρωπιστικές.

 Σε γενικές γραμμές η Επικούρεια φιλία μπορούμε να πούμε ότι καθορίσθηκε από τις αλλαγμένες στην Ελλάδα ιστορικές συνθήκες.

Όπως και σήμερα έτσι και την εποχή του Επικ. η  Ελλάδα δοκιμάστηκε  από αλλεπάλληλες κρίσεις . Οι συνεχείς εμφύλιοι και κατακτητικοί στην συνέχεια πόλεμοι συσσώρευσαν δεινά και αδιέξοδα  οικονομικά, πολιτικά, θρησκευτικά, και το ηθικό των ελλήνων με δημοκρατικό και ελεύθερο φρόνιμα  κλονίσθηκε και εύκολα δέχθηκε  την  έννοια του Κισμέτ και της Ειμαρμένης, του ενός θεού των Ανατολικών και τη  νέα φαντασιοκοπία του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για αστρικές οντότητες και άλλα θεωρητικά Ανατολίτικης σοφίας.

 Οι δικοί τους ανθρωπόμορφοι λαϊκοί θεοί που τους είχαν επιβάλλει από παλιά οι βασιλείς και πολέμησαν γι’ αυτούς ξαφνικά πέρασαν σε δεύτερη μοίρα. Η δημοκρατία είχε καταλυθεί σχεδόν, αφού στην εκκλησία του δήμου συμμετείχαν μόνο όσοι είχαν πάνω από ορισμένο ετήσιο εισόδημα και οι επίδοξοι εραστές της εξουσίας  βοηθούσαν με όλη τους τη δύναμη προς αυτή την κατεύθυνση.

Απέναντι σ’ αυτή την κατάσταση όσοι παρέμειναν ακλόνητοι και δεν αλλαξοπίστησαν είχαν την ανάγκη να επικοινωνούν. Με πρωτοβουλία του Επ. ιδρύθηκε ο Κήπος.  

Ο Κήπος ήταν ένας συνασπισμός από συγγενικές φύσεις κι από ομοϊδεάτες, που τους ένωνε η ανάγκη ν’ αντιδράσουν στην πολύμορφη πίεση και να ασφαλίσουν την ψυχική γαλήνη και μαζί το ελληνικό ήθος, το  οποίο ο ίδιος έβλεπε πόσο είχε κλονισθεί την εποχή εκείνη. Μέσα σ’ αυτό το Κήπο έβρισκε παρηγοριά ο τότε κατατρεγμένος Αθηναίος δημοκράτης. Εκεί μπορούσε ελεύθερα να μιλήσει έχοντας εμπιστοσύνη στους φίλους. Ουδέποτε στην ιστορία των Επικούρειων υπήρξαν φαινόμενα προδοσίας. Την φιλία έλεγε ο Επ. δεν μπορείς να την χωρίσεις από την ηδονή. Χρειάζεται να την καλλιεργείς, γιατί χωρίς αυτή δε μπορεί να ζήσει κανείς με ασφάλεια και χωρίς φόβο, δηλαδή να ζει ευχάριστα,  γιατί μεταξύ φίλων γεννιέται ένα συμβόλαιο (FOEDUS), ν’ αγαπούν τους φίλους όχι λιγότερο από τον εαυτό τους και να αποκτούν ταυτόχρονα μία αμφίδρομη ωφέλεια.

Για τον έρωτα υποστήριζε ο Επ. «Ουδέν θεόπεμπτον είναι τον έρωτα», όπως τον θεοποίησε αντίθετα ο Πλάτωνας. Ο έρωτας είναι μια δυνατή φυσική ορμή και αυτή πρέπει να ικανοποιηθεί μέσα στα όρια της λογικής και της φρονιμάδας, διαφορετικά καταντάει πάθος, όπως και τ’ άλλα πάθη, θυμός, πλεονεξία, φιλοδοξία, που ταράζουν τη γαλήνη, που αποτελεί την βασική προυπόθεση για την ευδαιμονία και την αταραξία της ψυχής. Η φιλία για τον Επ. είναι σκοπός και όχι μέσον, που αποτελούσε οργανικό μέρος στη ζωή του Κήπου, ολοκληρωτικό στοιχείο της σοφίας, που ανθούσε μέσα εκεί.

Στον Κήπο δεν προετοίμαζαν μελλοντικούς ηγέτες και πολιτικούς, όπως συνέβαινε στη σχολή του Πλάτωνα ή όπως συμβαίνει σήμερα σε ορισμένα Πανεπιστήμια του Χάρβαρντ,  της Οξφόρδης, του Καίμπριτζ κ.α., αλλά πολίτες με δημοκρατικό ήθος, που να πιστεύουν και να υπηρετούν ισότιμα την πατρίδα και όχι συστημικούς οπαδούς, επαγγελματίες τυχοδιώκτες και υποστηρικτές της θρησκευτικοπολιτικής ολιγαρχίας, με εκλόγιμους δήθεν ικανούς αντιπροσώπους.

Ο δεσμός στην κοινότητα του κήπου είχε κύριο σκοπό να παραμερίσει τις αντιθέσεις από ζήλειες, μίση, έχθρες, εγκλήματα, που γεννά όπως είναι φυσικό η οικονομική αναρχία, το κυνήγι του χρήματος, η φιλοδοξία, η καταξίωση μέσα στο κοινωνικό σύνολο των μειονεκτικών προσωπικοτήτων και των εξουσιαστών.

Η φαγομάρα για ιδιοκτησία είναι ακατανόητη για τον Επ..Δέν χρειαζόταν να σμίξουν τις ατομικές περιουσίες, όπως υποστήριζε ο Πυθαγόρας με το περίφημο ρητό : «κοινά τα των φίλων», γιατί αυτό ήταν σημάδι δυσπιστίας και όπου δυσπιστία δεν έχει θέση η φιλία. Καθαρή δημοκρατική θέση έπαιρνε ο Επ., όπως συνέβαινε στην Αθήνα και σε πολλές δημοκρατικές πόλεις της Ελλάδας.

Η φιλοσοφία του ΕΠ. για τη γυναίκα και τους σκλάβους με την λειτουργία του Κήπου, κατέδειξαν πως οι Επικούρειοι θα πρέπει να καταγραφούν από τους Ιστορικούς ως οι πρώτοι ανθρωπιστές στον κόσμο.

Η διαχρονική αξία της Επικούρειας φιλοσοφίας έγκειται στο γεγονός, ότι κατάφερε να διατηρήσει ζωντανή στη μνήμη των νεότερων την Ιωνική φιλοσοφική σκέψη μέσα από την οποία γεννήθηκε η δημοκρατία. Γνώριζε ως δημοκράτης τα καλά της δημοκρατίας με κλήρο. Έκανε πράξη τη δημοκρατία μέσα στο Κήπο και ευελπιστούσε, ότι με την διδασκαλία του, ίσως μια μέρα, οι ελληνικές πόλεις θα απαλλάσσονταν από τις ολιγαρχίες και τους στρατοκράτορες.

Πάνω στη φιλοσοφία του ΕΠ. στηρίχθηκαν και στηρίζονται ακόμη στις μέρες μας, πολλοί μεγάλοι διανοητές και φιλόσοφοι.

Στη σημερινή εποχή της παγκοσμιοποίησης με την αόρατη πατερναλιστική θρησκευτικοπολιτική κοινοβουλευτική ολιγαρχία ο ΕΠ. βοηθά ποικιλότροπα και δίνει διέξοδο στις ιδεαλιστικές διαστροφές, τις πνευματικές αγκυλώσεις και στις εμμονές των συστημικών ανθρώπων, οι οποίοι εισήγαγαν τους –Ισμούς, για να διαιρέσουν, να φανατίσουν, να  χειραγωγήσουν και καθοδηγήσουν τον κόσμο σύμφωνα με τα συμφέροντα της ολιγαρχίας.

Η μελέτη της φιλοσοφίας του Επ. από εμάς τους απλούς, ίσως ζωντανέψει την ελπίδα «ότι ο άνθρωπος γίνεται πιο άνθρωπος, όταν πιστέψει στον εαυτό του και στον συνάνθρωπό του».

Οι φιλοσοφικές θέσεις γύρω από τη δημιουργία του σύμπαντος με την γνωστή θεωρία της παρέγκλισης των ατόμων, την οποία ασπάζονται και οι σημερινοί επιστήμονες με την κβαντική φυσική και τα στοιχεία του τυχαίου ή του ενδεχόμενου κάνουν πρωτοπόρο τον Επ. στο προσκήνιο των επιστημονικών ανακαλύψεων. Τοποθέτησε τους θεούς αν υπάρχουν στο υπερπέραν (στα υπερκόσμια) και εξήγησε ότι αυτοί μακάριοι δεν ασχολούνται πλέον  μ’ εμάς ,αλλά εμείς μ’ αυτούς από κάποια ίσως απροσδιόριστη ανάγκη ή φόβο.

Ας διώξουμε από μέσα μας το φόβο του θανάτου, ας ζήσουμε ευδαιμονισμένα και γαλήνια τα λίγα χρόνια που μας έδωσε η φύση και ας καταλάβουμε επιτέλους ότι τα λίγα και όχι τα πολλά φέρνουν την ευτυχία.

Κλείνοντας θέλω να τονίσω για μια ακόμη φορά ότι ο Επ. σιωπηρά δίδαξε τη δημοκρατία, γιατί πίστευε ακράδαντα ότι με την εφαρμογή της ο άνθρωπος απελευθερώνει τεράστιες δυνάμεις, ανακαλύπτει νέους κόσμους και η ψυχή του γαληνεύει και υψώνεται. Η εφαρμογή του πολιτικού συστήματος της δημοκρατίας από τους προγόνους μας, απελευθέρωσε τον έλληνα άνθρωπο. Είδε και αντιμετώπισε τη φύση ψάχνοντας τις πραγματικές αιτίες και τους φυσικούς νόμους, χωρίς φόβους και προκαταλήψεις και έδωσε στην ανθρωπότητα τον σημερινό πολιτισμό.

Οι εισηγήσεις και των δυό μας σήμερα πιστεύω και ελπίζω να γίνουν αφορμή να ξανασυζητήσουμε πολλά και ενδιαφέροντα κεφάλαια από τον Επίκουρο εδώ στον Μορφωτικό Σύλλογο ή σε ένα νέο Κήπο στην Αίγινα.

Σας ευχαριστώ.  

Πριν ξεκινήσω την δική μου τοποθέτηση θέλω να ζητήσω από όλους σας, να δείξετε λίγη κατανόηση και ανοχή, επειδή το πιο δύσκολο εγχείρημα ενός ομιλητή είναι μέσα σε 20-25 λεπτά να μπορέσει να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον των ακροατών χωρίς να κουράσει. Ελπίζω να μην σας κουράσω, όταν θα μιλώ με ιστορικά στοιχεία για την διαχρονική αξία της Επικούρειας φιλοσοφίας, όταν θα επιχειρώ να αποδείξω πόσο δημοκράτης ήταν ο Επίκουρος, αλλά και πόσο απλός, πρακτικός και άμεσα κατανοητός .

Το πόσο ωφελήθηκαν οι άνθρωποι της εποχής εκείνης μέσα και έξω από την Ελλάδα και πόσο μπορούμε να ωφεληθούμε σήμερα στις δύσκολες στιγμές που περνούμε σαν λαός, ελπίζω να το καταφέρω να σας το αποδείξω, αφού όλη η φιλοσοφία του Επίκουρου μιλά απευθείας στη ψυχή των ανθρώπων, δείχνοντας τον τρόπο και τη μέθοδο, για να έχουν μια γαλήνη και αταραξία στη ψυχή τους, χωρίς ασκητισμούς ή θρησκευτικές δοκιμασίες.