Ελευθερία

                                         
                                              «Ελευθερία» 

Το περί ελευθερίας κεφάλαιο είναι τεράστιο, μιας κι ο κάθε άνθρωπος βιώνει και εισπράττει την ελευθερία ως έννοια  διαφορετικά.

Μοιάζει λίγο πολύ με την ερμηνεία ή την προσέγγιση του μεταφυσικού προβλήματος, «Από πού ερχόμαστε; Προς τα πού πάμε;»

Ρίχνοντας μια ματιά στον πλήρη τίτλο του βιβλίου μου (Τετραδιάστατη Ελευθερία στις Δημοκρατίες των –ισμών) θα υπέθετε κάποιος ότι εφηύρα την τέταρτη διάσταση για να παρουσιάσω μια διαφορετικού τύπου ελευθερία, πέρα από αυτή των τριών διαστάσεων που απολαμβάνουμε, ως βάθος προοπτικής,ακόμα και στην επίπεδη επιφάνεια κάποιου πίνακα ή της τηλεόρασης ή του σινεμά.

Για να ξεκαθαρίσουμε το τετραδιάστατο της ελευθερίας, ένας καλός μπούσουλας θα ήταν να ξεκινήσουμε από τις τέσσερις διαστάσεις της ανθρώπινης φύσης, που, όπως έχουν κατά γενική ομολογία παγιωθεί μέχρι σήμερα και από λίγους μόνον αμφισβητούνται, είναι :

Α) Το υλικό κατασκευής – Ύλη.

Β) Το Πνεύμα - (κατ’ άλλους Ψυχή, ή ακόμα κι Αντίληψη).

Γ) Το Πολιτικό Ένστικτο (η διάσταση του Ανθρώπου ως Πολιτικό Ον) και

Δ) Ο Έρωτας.

Από την αρμονική  λειτουργία ή δυσαρμονία των τεσσάρων ιδιοτήτων της ανθρώπινης φύσης θα διαπιστώσουμε κατά  πόσον  η Ελευθερία ως ιδέα ή πράξη, επηρεάζει τόσο τα χαρακτηριστικά αυτά, όσο και τη δυναμική που κρύβει η ανθρώπινη φύση μέσα της. Όλες τις προσεγγίσεις θα τις εξετάσουμε σε ένα ιστορικο-πολιτικο-κοινωνικό επίπεδο, σε σχέση με τους –Ισμούς και τη  Δημοκρατία με κλήρο.

Για μας Αληθινή Δημοκρατία είναι αυτή που εφηύρε το ελληνικό πνεύμα και λειτούργησε  μέχρι το 338 π. Χ. στις διάφορες πόλεις κράτη της αρχαίας Ελλάδας. Η Δημοκρατία  όπου ο δήμος, ο λαός, αποτελούσε το συστατικό κύτταρό της και κρατούσε (διαχειριζόταν την εξουσία) όχι με ψήφο, αλλά με κλήρο, και η καθολική συμμετοχή των κληρωτών αρχόντων και διοικούντων απαγόρευε αυτόματα την δημιουργία επαγγελματιών πολιτικών.

Σε όλη τη διαδρομή θα προσπαθήσουμε συγκριτικά να αποδείξουμε σε ένα  ιστορικό βάθος, από το 3.000 π.χ. μέχρι σήμερα, πώς πόρεψε το ανθρώπινο γένος σε περιόδους Αληθινής Δημοκρατίας,πώς όταν είχε Δημοκρατία στις διάφορων μορφών εκτροπές της,και κατά πόσον οι άνθρωποι διαχρονικά ήταν ελεύθεροι ή όχι.

                                      ***

Επηρεασμένοι από πολλούς συγγραφείς, φιλοσόφους, ιστορικούς, και ποιητές συγκινούμαστε πάντοτε από τη λέξη ελευθερία, χωρίς να το θέλουμε, γιατί ακουμπάει σχεδόν όλες τις πνευματικές και ψυχικές  ανάγκες  της ανθρώπινης  φύσης. Από μόνη της ως έννοια ανοίγει διάπλατους δρόμους σκέψης και δράσης. Χωρίς αυτή γύρω μας σκοτάδι, φόβος, δουλεία, απομόνωση.

Θα θυμίσουμε λίγο την περίφημη φράση που είναι γραμμένη στον τάφο του μεγάλου στοχαστή, συγγραφέα και φιλοσόφου του τελευταίου αιώνα Ν. Καζαντζάκη.

«Δεν ελπίζω τίποτα

Δεν φοβάμαι τίποτα

Είμαι  λεύτερος».

Και μόνο που ως τελευταίο στοχασμό χρησιμοποίησε τη λέξη ελεύθερος, δηλώνει πόσο μεγάλη σημασία έδινε στην έννοια της ελευθερίας. Ίσως γιατί αποτελούσε και γι αυτόν το άπιαστο ζητούμενο που λαχταρούσε και το δικό του είναι.

Ελευθερία σκέψης, λόγου, ελευθερία από δουλεία, ελευθερία πίστης, χιλιάδες οι τρόποι με τους οποίους η ελευθερία παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στη ζωή μας. Μοιάζει πολλές φορές με τον αέρα που αναπνέουμε. Ένας ποιητής σε δυο  γνωμικά του  τόνιζε «Αν η απόλυτη ελευθερία είναι ανέφικτη, ο αγώνας γι αυτήν την κάνει εφικτή»,  ενώ «Ο αγώνας για την ελευθερία είναι ουτοπικός. Ελευθερία είναι και ο ίδιος αγώνας γι’ αυτήν» (Ασ .Πανσέληνος).

Σ’ αυτό το σημείο τίθεται ένα ερώτημα.

Η ελευθερία ως ιδέα, παράγεται από την βούληση των ανθρώπων, των ζώων, του περιβάλλοντος ή σύμπαντος κόσμου ή είναι απλά μια ανθρώπινη λογική επινόηση; Ή, ακόμα, πρόκειται για μια εν δυνάμει ενέργεια που εκφράζεται με ένα ιδιαίτερο και μοναδικό τρόπο κάθε φορά και ομοιάζει με ένα συνεχή αγώνα των έμψυχων και άψυχων όντων, μια ενέργεια που  η οριοθέτηση και σύλληψή της είναι ανέφικτη μιας και το απόλυτο της εφαρμογής την καταργεί;  Βαθιά τα νερά που καλούμαστε να κολυμπήσουμε, αλλά αν βγάλουμε άκρη θα έχουμε λύσει κεφαλαιώδη ζητήματα του μυστήριου του Ανθρώπου.

Στο κεφάλαιο αυτό θα διερευνήσουμε την ελευθερία που παράγεται από την ανθρώπινη βούληση και στα επόμενα κεφάλαια θα μιλήσουμε για την ελευθερία που λειτουργεί ως απόλυτη και ανεξάρτητη και επηρεάζει ακούσια  τα ζώα, το περιβάλλον και όλο το σύμπαν.   

Ξεκινάμε, λοιπόν: ναι, είναι αυτονόητο ότι η αναζήτηση της ελευθερίας είναι έμφυτη στην ανθρώπινη φύση πράγμα που διατυπώνεται καθημερινά με την έκφραση της βούλησής μας, αλλά εξίσου φανερό είναι πως η βούλησή μας δεν αρκεί πάντα για να την κατακτήσουμε. Αντίθετα – συχνά πρέπει να ξεχάσουμε τα θέλω μας για να ζήσουμε όσο πιο ελεύθερα κι ανεξάρτητα απ’ αυτά την όποια κατάστασή μας.

Για παράδειγμα όλα τα θέλω της ημέρας που έχει στο μυαλό του ο άνθρωπος, ποικιλοτρόπως προσπαθεί να τα υλοποιήσει.

Νερό, τροφή, εργασία, χρήμα, έρωτας, διασκέδαση, αγορές, παιδεία, εξουσία, πίστη, ηδονή, ελευθερία έκφρασης, άθληση και ότι άλλο θεωρεί αναγκαίο και πρέπον.

Ενώ λοιπόν όλα τα παραπάνω τα επιθυμεί και με τη θέλησή του προσπαθεί να τα κάνει πραγματικότητα, συμβαίνει πολλές φορές να μη μπορεί, είτε από έλλειψη χρόνου, είτε από κακό υπολογισμό, είτε από άλλους παράγοντες και συνθήκες που δεν είναι στο χέρι του να ελέγξει.

Στην περίπτωση αυτή, αν και ο άνθρωπος ενήργησε με την βούλησή του (επιθυμία του) και είχε την σκέψη του καλά οργανωμένη και ελεύθερη, δεν κατάφερε να γευθεί τα αναμενόμενα των επιθυμιών του.

Σε άλλη περίπτωση, ενώ δεν είχε σκεφθεί και δεν είχε προγραμματίσει  με την βούλησή του τα τεκταινόμενα, συμβαίνει πολλές φορές να γεύεται πράγματα και καταστάσεις, που άλλοτε τον συγκινούν ή τον ικανοποιούν και νιώθει, ανεξάρτητα από τη θέλησή του, μια υπέρμετρη χαρά, ευτυχία, άλλοτε,όμως,του προκαλούν και δυστυχία.

Για παράδειγμα στην περίπτωση ενός ξαφνικού ταξιδιού, μιας ανέλπιστης γνωριμίας, μιας εύνοιας της τύχης, ή μιας κακής στιγμής (ατύχημα), ο άνθρωπος δέχεται ελεύθερα και χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση της βούλησής του, το αποτέλεσμα των καλότυχων ή κακότυχων συμβάντων, που τον λύπησαν ή τον χαροποίησαν, όπως συμβαίνει για παράδειγμα επίσης σε ένα πόλεμο, όπου το ένα μέρος νικά και το άλλο χάνει την ελευθερία του (υποδουλώνεται), χωρίς αυτοί που έχασαν την ελευθερία τους να έχουν συμμετάσχει ή αποφασίσει γι αυτό τον πόλεμο, εξ αιτίας του οποίου γίνονται δούλοι της άμοιρης για τους ίδιους χρονικής τους στιγμής.

Υπάρχει πάλι η ελευθερία που εκφράζεται ως θεϊκό δίκαιο, όπως π.χ. το καθημερινό ήθος, η αρετή της θρησκείας, που ταυτίζεται με την βούληση, μια βούληση  που είναι όμοια με την ελεύθερη και ευγενική ζωή, με τους νόμους της χώρας (Αντικειμενική Ελευθερία) και από την άλλη πλευρά υπάρχει ένα άλλο δίκαιο επίσης θεϊκό, το δίκαιο της συνείδησης, το δίκαιο της γνώσης (Υποκειμενική ελευθερία), της αυθόρμητης λογικής.

Με το παραπάνω σκεπτικό δεν μπορούμε να υιοθετήσουμε την άποψη ότι η ελευθερία εξαρτάται ως έννοια, πράξη, ή αποτέλεσμα από το βουλητικό μέρος της ανθρώπινης φύσης και μόνον.

Έτσι καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία ως ιδέα και δράση, σε κάθε έμψυχο ον, αποτελεί μια ξεχωριστή αίσθηση ή αντίληψη για τον τρόπο που αυτή εκδηλώνεται  κάθε φορά και το αποτέλεσμα της ελεύθερης βούλησης δεν εξαρτάται πάντοτε από το ίδιο.